- Gepubliceerd: 01 juni 2012 01 juni 2012
- Hits: 7689 7689
Wat vooraf ging
Grootschalige sterfte van Gewone es door de schimmel Chalara fraxinae werd gesignaleerd uit meerdere Europese landen en in 2010 voor het eerst in Vlaanderen vastgesteld. In 2011 was de essenziekte reeds in gans Vlaanderen gesignaleerd.
Volgens een INBO-rapport van Peter Roskams en Arthur De Haeck (2011) wijst de korte tijdspanne tussen vaststelling en algemene verspreiding erop dat de ziekte al meerdere jaren aanwezig is en niet dat deze ziekte zich razendsnel verspreid. Dat de essenziekte ondertussen wijd verspreid is in Europa kon je niet enkel lezen maar ook zelf waarnemen. Het aantal aangetaste essen in Vlaanderen is groot. De boomkruinen hebben opvallend veel dode takken door verstopte houtvaten. Hiervoor is de asexuele vorm (anamorf) van de schimmel Chalara fraxinae verantwoordelijk. In juni 2012 werd nu ook de sexuele vorm (teleomorf, met sporenvormende vruchtlichamen) Vals essenvlieskelkje - Hymenoscyphus pseudoalbidus, voor het eerst in Nederland en kort nadien door gericht zoeken in Vlaanderen gesignaleerd.
Determinatie naar een Essenvlieskelkje ontspoort
Een deelname aan een paddenstoeleninventarisatie van de Nederlandse Mycologische Vereniging in het door weersomstandigheden uitgedroogde Schokkerbos (Flevoland-NL) leverde een ultrakorte soortenlijst op. Typisch hierbij is dat er dan ook kleinere soorten worden gezocht en gevonden. Zo kreeg kort na de mooie vondst van een Haagbeukmelkzwam (Lactarius circellatus) een zwart twijgje waarop kleine, witte paddenstoeltjes groeiden meteen de aandacht. Het takje werd door de lokale mycologen herkend als een zwart geworden bladsteel van een Es (Fraxinus). Op zulke bladstelen en -nerven werd vroeger meermaals het Essenvlieskelkje (Hymenoscyphus albidus) gevonden. Dit Essenvlieskelkje is een saprofiet dat het dood, organisch materiaal van zo’n essenblad helpt verteren. De microscopische determinatie van de vruchtlichamen uit het Schokkerbos toonde echter andere microscopische kenmerken, de aanwezigheid van haken onderaan de sporenzakjes (asci), wat meteen het Essenvlieskelkje deed uitsluiten. Het bleek hier om de vruchtlichamen van de parasiet H. pseudoalbidus te gaan, een eerste vondst voor Nederland.
Nieuwe Nederlandse naam
Met wat geluk of toch in ieder geval met het nodige geduld, zie je onder de microscoop de haken onderaan de sporenzakjes mooi vlak in het preparaat.
Vanuit dit opvallend determinatiekenmerk werd eerst de Nederlandstalige naam Gehaakt essenvlieskelkje voorgesteld doch na overleg met de Nederlands-Vlaamse namencommissie kreeg uiteindelijk de naam Vals essenvlieskelkje de voorkeur. Vals verwijst hierbij dan naar gemeen, kwaadaardig en zo verwijzend naar de essenziekte.
Van onschuldig naar gevreesd
Eenmaal de aandacht op de nieuwe soort in Nederland gevestigd was, was het een kwestie van enkele dagen alvorens ze door substraatgericht te zoeken ook in België gevonden werd met meldingen uit de provincies Antwerpen, Oost-Vlaanderen, Limburg, Vlaams-Brabant en Namen. Een eerste zoektocht in de Molenbeekvallei in Vremde leverde geen vruchtlichamen op maar een verkenning in het Lachenenbos in Lint/Lier wel.
Normaal gezien heerst er een opgetogen gevoel bij een eerste vondst voor Vlaanderen maar deze keer heeft ze toch een wat wrange nasmaak. Het is vooral te hopen dat deze mogelijk genetische verandering van Essenvlieskelkje naar Vals essenvlieskelkje geen al te grote schade aan het essenbestand zal aanbrengen. De medewerkers van het INBO volgen dit in ieder geval nauwgezet op.
Vals essenvlieskelkje
Hymenoscyphus pseudoalbidus V. Queloz, C.R.
Grünig, R. Berndt, T. Kowalski, T.N. Sieber & O.
Holdenrieder 2010
Substraat: zwarte gestromatiseerde bladstelen en grote nerven van de Es (Fraxinus excelsior)
Vruchtlichamen: schijf- tot zwak schotelvormig, 1-3 mm in diameter, wit tot crèmewit; gesteeld 1,5-2 mm, met donkere steelbasis, rood wordend bij kneuzing
Microscopie: (in leidingwater tenzij anders vermeld)
Asci:8-sporig; cilindrisch, 100-120 x 9,5-12,5 µm, met haken, J+ in Melzers reagens
Parafysen: smal cilindrisch, 90 x 2,5 µm, volledig gevuld met sterk lichtbrekende druppels
Sporen: scutuloid (apicaal einde excentrisch), 16-25(28) x (3) 4 (5) µm, niet gesepteerd, bijna volledig gevuld met oliedruppels (LB, Lipid Bodies, 4,5-5), inhoud met 2 tot 5 middelmatige druppels van 2,5-3 (4) µm diameter en vele kleine druppels; kern van 3 µm in diameter duidelijk waarneembaar
Fenologie: mei-juli (augustus)
Bestudeerd materiaal:
NL, Schokland, Schokkerbos, Amersfoortcoörd.: 181,1-517,7;
Det. LD2001, 6/6/2012
BE, Prov.: Antwerpen, Lier, Lachenenbossen, IFBL-code: C4.58-21;
Det. LD2003, 13/6/2012,
BE, Prov. Vlaams Brabant, Houwaert, Walenbos, IFBL-code: D5.56-42;
Det. LD2004, 16/6/2012
BE, Prov.: Antwerpen, Zoersel, Zoerselbos, IFBL-code: C5.13-32;
Det. LD2012, 29/6/2012,
BE, Prov.: Antwerpen, Blaasveld, Het Broek; IFBL-code: D4.16-43;
Det. LD2017, 1/7/2012,
BE, Prov. Limburg, Maasmechelen, Maaswinkel, IFBL-code: D7.35-43
Det. LD2029, 8/7/2012
BE, Prov. Antwerpen, Herselt, Langdonken, IFBL-code: D5.26-44;
Det. LD2020, 15/7/2012
BE, Prov. Antwerpen, Schilde, Schildehof, IFBL-code: C5.21-23;
Det. LD2042; 27/7/2012
BE, Prov. Antwerpen, Zemst, Bos van AA/Kollinten, IFBL-code: D4.36-43;
Det. LD 2054; 28/7/2012
Bibliografie:
BREITENBACH J. & KRÄNZLIN F. (1984). Pilze der Schweiz (Band 1). Verlag Mykologia, Luzern. 313 p.
HELLEMAN S. ( 2003). Microscopie van inoperculate discomyceten, Levend of dood? Coolia 46 (2).
MINNEBO D. (2011). Essenziekte: een ernstige bedreiging voor onze Essen? Sporen 2011 4-4: blz. 18-19
MINNEBO D. (2012). De essenziekte: rechtzetting. Sporen 2012 5-1: blz. 4
HANSEN L. & KNUDSEN H. (2000)-Nordic Macromycetes Vol. 1 Ascomycetes Nordsvamp Copenhagen Denmark, 309 p.
QUELOZ V., GRÜNIG C. R., BERNDT R., KOWALSKI T., SIEBER T. N. AND HOLDENRIEDER O. (2011). Cryptic speciation in Hymenoscyphus albidus. Forest Pathologie 41/2:133-142.
Digitale bronnen:
www.inbo.be - 6/7/2012
waarneming.nl – Menno Boomsluiter 6/7/2012
Meer informatie over Vals essenvlieskelkje vind je terug in deze presentatie: KB1_Nieuwe paddenstoelen voor de provincie Antwerpen .
Tekst en foto’s: Lieve Deceuninck, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.